شواذ
وضع ثانوی در کلام شیخ رضی
مقدمه: واضح است که کلمات موجود در زبان عربی به از یک جهت به دو دسته تقسیم می شوند: 1-کلماتی که طبق قاعده و قیاس آمده اند 2-کلماتی که خلاف قاعده آمده اند که اصطلاحا به آنها شاذ گفته می شود.
کلماتی که طبق قیاس آمده اند مشکلی ندارند و برای بعدها نیز طبق همان قیاس با آنها برخورد خواهد شد. ولی سوال در مورد کلمات خلاف قاعده وشاذ است که آیا این کلمات تا ابد باید به همین نحو خلاف قاعده بمانند؟
شیخ رضی در بسیاری از مباحث خود (مخصوصا در شرح شافیه) تفصیل می دهد: 1- اگر این کلمات به همین معنایی باشند که در آن معنی به صورت شاذ استعمال شده اند، تا ابد باید به همان نحو خلاف قاعده به کار برده شود. 2- اگر این کلمات معنی دیگری پیدا کنند که قبلا برای آن معنی نبوده اند، در این حالت طبق قیاس وقاعده ای که باید اجراء شود با آنها برخورد می شود.
مثلا در بحث تصغیر ایشان می فرماید سه وزن فعیل، فعیعل، فعیعیل را داریم و قاعده این است که همه کلمات بر این وزن مصغر شوند ولی برخی اسماء از این قاعده تبعیت نکرده اند.
قال (رحمه الله) فی شرح الشافیه: ( قالوا فى بنون: أبینون، و القیاس بنیّون...و قالوا فى تصغیر لیلة لییلیة بزیادة الیاء...و قالوا فى تصغیر رجل: رویجل) ثم قال: (فان سمیت بشىء من مکبرات هذه الشواذ ثم صغرته جرى على القیاس المحض، فتقول فى إنسان و لیلة و رجل أعلاما: أنیسین و رجیل و لییلة، إذ العلم وضع ثان) همانطور که مشاهده می شود استدلال ایشان بر این مطلب این است که چون علمیت در واقع وضع جدیدی برای کلمه محسوب می شود لذا در این وضع جدید باید طبق قاعده عمل کرد.
و در بسیاری از موارد دیده می شود که شیخ قاعده ای درست می کنند، بعد از آن کلماتی را که خلاف این قاعده آمده اند بیان می کنند. وبعد یک نکته می گویند به این صورت که اگر این اسم علم شود قاعده روی آن اعمال می شود. یعنی وضع ثانوی در کلمه باعث می شود که با کلمه به نحو دیگری رفتار شود. فافهم!
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.