شاذ

شاذ از قیاس؟ یا استعمال مجازی؟

فائده نفیس:

در زبان عربی دو نوع الفاظ را داریم: 1- مطابق با قیاس اند 2- خلاف قیاس اند.

اگر این خلاف قیاس در اشتقاق یک کلمه اتفاق بیافتد، به آن لفظ مشتق، شاذ گفته می شود. در واقع این می شود که ارتباط آن دو هیئت (مشتق منه ومشتق) ارتباطی خارج از ضابطه وقانون است. یعنی بحث روی این است که این دو هیئت با هم ارتباط پیدا کرده اند ولی نمی توان برای این ارتباط قاعده داد. مثلا شیخ رضی (رحمه الله) می فرماید: (قالوا فى بنون: أبینون، و القیاس بنیّون).

حال بحث مهم این است که آیا در این موارد، بگویئم دو هیئت (مشتق منه و مشتق) باهم در ناحیه وضع ارتباط برقرار کرده اند ویا این که راه دیگری هم دارد.

اگر قائل شویم در ناحیه وضع باهم ارتباط برقرار کرده اند یعنی هیئت مشتق منه ارتباط وضعی با هیئت مشتق دارد. و نتیجه این می شود که در ارتباط وضعی هیئت مشتق منه، شاذ صورت می گیرد.

ظاهرا توجیه دیگری نیز وجود دارد وآن این که این ارتباط را مربوط به مقام استعمال بدانیم. یعنی قائل می شویم هئیت مشتق منه فقط طبق قاعده خاصی ارتباط برقرار می کند و هیچ شاذ و خلاف قاعده ای در ناحیه ارتباط وضعی رخ نمی دهد. واین موارد خلاف قاعده در واقع مربوط به مقام استعمال است. یعنی گاهی افراد در حین استعمال یک لفظی را به جای لفظ دیگری استعمال می کنند. با این بیان اصلا شاذی صورت نگرفته وفقط یک کلمه به جای کلمه دیگری استعمال شده است. واین استعمال می شود از استعمالات مجازی. فتدبر جیدا، فإنه دقیق وبالتأمل حقیق! وفیه فوائد نفیسة أخری لا مجال لذکرها، فعلیک التدقیق!!!