استدلال به کلام عرب

احتمال خطاء در کلام عرب فصیح:

ملاک اصلی استنباط قواعد ادبی نزد ادباء، تراثی است که از استعمالات عرب تا 100 سال (زمان شهادت امام سجاد تقریبا) بعد از ظهور اسلام به دست ما رسیده است. و هر چیزی که ثابت شود از آن زمان است، قابل استدلال خواهد بود.

قال ابن مالک: نسب سیبویه قائل: «إنّهم أجمعون ذاهبون» إلى الغلط مع أنه من العرب الموثوق بعربیتهم. و لیس‏ ذلک‏ من‏ سیبویه- رحمه اللّه- بمرضى، بل الأولى أن یخرج على أن قائل ذاک أراد: إنهم هم أجمعون ذاهبون. (شرح الکافیة الشافیة 1: 229)

واز این نوع بیانات که در کلام ادباء بسیار است.

با این بیان یک اشکال ناشی می شود.

اشکال: اعرابی که در آن زمان بوده اند مثل مردم عای دیگر بوده اند لذا همانطور که هر کسی امکان دارد جمله ای یا کلمه ای را اشتباه به کار ببرد ولی خودش هم متوجه نشود، در بین عرب آن زمان هم طبیعتا این اتفاق می افتاده، لذا وجهی ندارد که تک تک کلمات عرب آن زمان برای استنباط قواعد قابل استفاده باشد، بلکه اگر موردی قطعی شد قابل تمسک خواهد بود والا آن استعمال را باید کنار بزنیم.

جواب: ادباء قائل به حجیت مطلق کلام صادر از اعراب نیستند بلکه که کلام عربی را حجت می دانند که فصاحت آن باقی باشد. و اما از این جهت که شاید آن عرب در استعمال خود اشتباه کرده باشد، نیز امکان ندارد. زیرا یا آن کلامی که از عرب به ما رسیده زیاد استعمال شده که در این حالت اجتماع همه بعید بلکه محال عرفی است. واگر آن کلام فقط از یک شخص استعمال شده باشد، اولا کسانی که برای ما نقل می کنند نباید آثار اشتباه در کلام او مشاهده کنند وثانیا کسانی که برای ما نقل کرده اند خود در واقع جزء فصحاء هستند لذا اگر اشتباه باشد، آنها اصلاح خواهند یا این که اصلا نقل نخواهند کرد.

نتیجه: در موارد کثیر الاستعمال احتمال اشتباه نمی رود. و در موارد قلیل بلکه شاذ هر چند احتمال هست ولی چون واسطه ها خود جزء فصحاء هستند لذا این گونه کلام به ما نقل نشده است.