ترجمه آیات (2)

ادامه بحث در مورد معنی آیة 3 سوره مائده

یکی از وزن هایی که در ثلاثی مزید وجود دارد، وزن «فعیل» است. این وزن معانی مختلفی می دهد. و از یک جهت می توان معانی این وزن را به دو دسته تقسیم کرد. اول: فعیل به معنی فاعل باشد. دوم: فعیل به معنی مفعول باشد. چون محل بحث ما در مورد معنی آیه است و در آیه به معنی مفعول است لذا به این قسم می پردازیم.

و چون می خواهیم معنی (نطیحة) و دیگر الفاظ در این آیه را مشخص کنیم، لذا کلام شیخ رضی (رحمه الله) را می آوریم که فصل الخطاب این بحث است:

شیخ در باب جمع تکسیر، می فرماید قاعده این است که فعیل بر (فَعْلَی) جمع بسته شود ولی در برخی از موارد استثناء می شود  و از جمله استثنائات این است که فعیل با تاء بیاید (فعلیة)...

قال الرضی (رحمه الله): اعلم أن فَعیلاً إذا کان بمعنى مفعول یستوی فیه المذکر والمؤنث... ولیس یجمع کل فَعِیل بمعنى مفعول على «فَعْلَى»... وکذلک لا یقال فَعْلَى فی جمع ما انتقل إلى الاسمیة من هذا الباب وهو ما دخله التاء، کالذَّبیحة والأکیلة والضَّحیة والنَّطیحة.

وإنما قلنا انتقلت إلى الاسمیة لأن الذبیحة لیست بمعنى المذبوح فقط حتى یقع على کل مذبوح کالمضروب الذی یقع على کل من یقع علیه الضرب، بل الذبیحة مختص بما یصلح للذبح ویُعَدّ له من النعم. وکذا الأکیلة لیس بمعنى المأکول، إذ لو کان کذا لکان یسمى الخبز والبقل أکیلة إذا أکل. بل الأکیلة مختص بالشاة، وکذا الضحیة مختص بالنعم، والرَّمیَّة بالصید، والنطیحة بالشاة المیتة بالنطح، ولیس کل منطوح أو کل شاة منطوحة نطیحة. فهذه هی العلة فی خروجها عن مذهب الأفعال إلى حیز الأسماء بسبب اختصاصها ببعض ما وقعت علیه فی الأصل وغلبتها فیه، کما قلنا فی الآلة نحو المنْخُل وَالْمُدْهُن والْمُسْعُط، والموضع کالمسْجِد. (شرح الشافیة 2: 141-143)

لذا از جهت قواعد صرفی نیز شیخ می فرماید نطیحة معنی خاصی دارد و برای مطلق استفاده نمی شود.

البته ما در این بحث فقط از جهت معنی کلمه که مربوط به لغت وصرف است، این کلمات را بررسی کردیم ولی از جهت بلاغی نیز معانی دیگری استفاده می شود. فافهم!