مجاز (3)

اشکال سکاکی به قول مشهور

واما این اشکال از جانب سکاکی که اگر مجاز را بنا بر نظر مشهور معنی کنیم، تناسبی که مورد نظر بود وبه جهت آن مجاز را به کار بردیم، از بین خواهد رفت. زیرا ما لفظی را که معنی دیگری دارد را برای معین دیگری استفاده می کنیم و می خواهیم یک معنی را تزریق کنیم، در حالی که اگر قول مشهور را بگیریم این تزریق معنی صورت نمی گیرد چون فرض این است که لفظ در غیر موضوع له خود استعمال شده است یعنی معنی حقیقی خود را اصلا نمی رساند. پس در (زید اسد) مبالغه ای هم وجود نخواهد داشت.

جواب این اشکال این است که استعمال یک مطلب است و خطور معانی یک مطلب دیگر است. در این موارد ما قائل می شویم که لفظ در غیر معنی موضوع له استعمال شده ولی این منافات ندارد که معنی موضوع له نیز در ذهن مخاطب خطور کند. لذا در این جا مستعمل فیه معنی غیر حقیقی است ولی از همان خطوری که از معنی موضوع له در ذهن مخاطب وجود دارد، تناسب بلاغی و معنی مبالغه درست می شود. یعنی در ذهن مخاطب خطور می کند که لفظ (اسد) به معنی (حیوان مفترس) است ولی در این جا در (شخص خاص) استعمال شده است. لذا در این میفهمیم متکلم قصد دیگری هم داشته. مثلا در این مورد می فهمیم مراد مبالغه در شجاعت است.